Doorontwikkeling van de ondersteuning aan jeugdigen als gevolg van de hervormingsagenda Jeugd, de Samenwerkingsagenda Jeugdhulp Twente en het toekomstscenario voor kind- en gezinsbescherming

Voorstel Hervormingsagenda Jeugd 
De Hervormingsagenda Jeugd streeft naar een beter en financieel houdbaar stelsel voor jeugdigen, met zowel besparingen als noodzakelijke investeringen. Er worden scherpe keuzes gemaakt om de kosten te beheersen. De agenda bevat maatregelen die zowel kosten met zich meebrengen (zoals kwaliteitsverbetering) als besparingen opleveren. Het doel van de Hervormingsagenda Jeugd is een landelijke structurele besparing van €1 miljard vanaf 2027, waarvan €650 miljoen haalbaar lijkt. Voor de resterende €350 miljoen zijn er meer onzekerheden wat betreft de verwachte opbrengst en de duurzaamheid van de maatregelen. 

Afgevraagd werd of de maatregelen en financiële opgave haalbaar was. Een externe deskundigencommissie heeft dit onderzocht en in januari 2025 een zwaarwegend advies uitgebracht aan het Rijk en de VNG. Het advies richtte zich op de uitvoering van de maatregelen en de ingezette inspanningen, met name in relatie tot de uitgavenontwikkeling. De commissie heeft geadviseerd om te stoppen met de onrealistische bezuinigingen. In reactie hierop heeft het Rijk in de voorjaarsnota aangegeven dat er voor de periode 2025 t/m 2027 extra middelen beschikbaar komen voor de jeugdzorg. 

De extra middelen jeugd uit de voorjaarsnota van het rijk zijn verwerkt in deze kadernota.  Dit leidt tot een positieve inbreng voor de eerste twee jaarschijven maar daarna per 2028  – wijzigt het financiële beeld tot zelfs negatief wanneer we dit met onze meerjarenraming salderen. Het kabinet gaat ervan uit dat de maatregelen uit de Hervormingsagenda dan hun beoogde effect zullen hebben. Daarnaast wil het kabinet inzetten op extra maatregelen om de kosten van het stelsel verder te beheersen. Met de VNG hebben wij serieuze vraagtekens bij de haalbaarheid van de reeks zoals die nu vanaf 2028 er staat. Het is veel te ambitieus. Het doorvoeren van maatregelen vergt forse aanpassingen in het stelsel en bijbehorende wetswijzigingen. Denk bijvoorbeeld aan de inperking van de reikwijdte van de jeugdzorg. De inwerkingtreding van het desbetreffende wetsvoorstel is voorzien voor midden 2027. Het zal daarna nog de nodige tijd vergen voordat dit werkelijk (financieel) effect sorteert. Daarnaast wordt er geen indexatie van de kosten voor jeugdzorg toegepast, zoals dit door de deskundigencommissie was aanbevolen. Wel wordt de besparing geïndexeerd wat leidt tot hogere lasten voor gemeenten en is er nog geen oplossing voor de compensatie van tekorten 2023 en 2024, die ook deels voor rekening van gemeenten komen. 

Gezien de blijvende grote zorgen wordt op verzoek van de VNG de Commissie Van Ark gevraagd om haar tweede advies niet in het eerste kwartaal van 2028 uit te brengen maar een jaar eerder: in het eerste kwartaal van 2027.  

De middelen die Twenterand nu ontvangt zullen in Twenterand onder andere benut worden om de hogere kosten van naar aanleiding van de strategische doelstellingen van de inkoop te dekken.  De middelen zouden ook lokaal ingezet moeten worden voor lokale investeringen om besparingen te genereren en om simpelweg te kunnen voldoen aan de eisen uit de hervormingsagenda. Zoals u hieronder in de kadernota kunt lezen wil dit college blijven investeren om te vernieuwen en te besparen, maar zoeken wij steeds naar alternatieve dekking hiervoor en bekijken wij per P&C document of middelen regulier in de begroting moeten worden opgenomen.  

In Twente en Twenterand worden maatregelen van de Hervormingsagenda opgepakt in de Inkoop Jeugdhulp 2025 en de Samenwerkingsagenda Jeugdhulp Twente. Lokaal werken we aan een sterker team en een integrale aanpak. Hierbij kan gedacht worden aan een integrale aanpak tussen bijvoorbeeld Jeugd, Wmo en Participatiewet. Ook biedt het nieuwe subsidiebeleid de mogelijkheid om meer te sturen op het voorliggend veld en de sociale basis en daarmee op de doelen uit de hervormingsagenda. 

Tot op heden zijn de investeringen die nodig zijn om uitvoering te geven aan de hervormingsagenda slim opgevangen via diverse incidentele middelen. De huidige situatie is echter niet langer houdbaar. Er spelen verschillende actuele vraagstukken, zoals de invoering en borging van de brede analyse (ook wel verklarende analyse genoemd) en de ontwikkelingen in de transformatie in het zorglandschap om verblijf in residentiële jeugdzorg en jeugdzorgplus zo kleinschalig vorm te geven en daar waar mogelijk af te bouwen. Dit zijn structurele kosten en daarmee is het onvermijdelijk om deze nu structureel te ramen. Voorgesteld wordt om structureel deze kosten op te nemen in de gemeentelijke begroting, met een bijdrage van €81.700 voor 2026 en daarna ca € 87.000. De komende jaren zullen er meer verplichtingen op ons pad komen. Wij zullen elke ontwikkeling zorgvuldig beoordelen en u waar nodig tijdig informeren. 

Voorstel Samenwerkingsagenda en de aanpak wachttijden 
Binnen de samenwerkingsagenda zijn er verschillende actielijnen om de manier van samenwerking tussen diverse partners te bevorderen, met als doel meer passende ondersteuning. Dit programma vormt de uitvoeringskant van de Regiovisie en vertaalt de gezamenlijke regionale ambities naar concrete acties. Daarnaast loopt in Twente een separate aanpak op wachttijden. De samenwerkingsagenda en de aanpak wachttijden is in lijn met de hervormingsagenda en versterken elkaar.  Afgelopen jaren is hier, net zoals bij de uitwerking van de hervormingsagenda, gebruik gemaakt van incidentele middelen. Echter zijn ook hier structurele kosten denkende aan: beschikbaarheidswijzer en analysetool wachttijden. Het is onvermijdelijk om deze nu structureel te ramen.

Naast de structurele kosten zijn er ook incidentele kosten. Uit een analyse van de aanpakwachttijden is gebleken dat complexe echtscheidingen veel druk oplevert op de gehele jeugdzorg keten. Onderzocht is hoe deze druk verminderd kan worden en dat betreft een andere manier van werken. Om deze manier van werken door de gehele keten te implementeren zijn extra middelen nodig. Voorgesteld wordt om deze de komende drie jaar incidenteel op te nemen in de gemeentelijke begroting, met  op basis van de voorliggende regionale stukken  respectievelijk een bijdrage van €12.763 (2026), €11.008 (2027) en € 5.000 (2028) vanuit de reserve.  

Doorontwikkeling toegang tot het sociaal domein en het lokaal team 
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de toegang tot zorg en ondersteuning in het sociaal domein, waarbij sterke lokale teams essentieel zijn om zorg beter te organiseren met de inwoner als uitgangspunt. Deze teams moeten laagdrempelig, goed bereikbaar en aanwezig op locaties zijn waar inwoners van nature komen. Ze bieden direct hulp en schakelen indien nodig met andere afdelingen en expertise.

In november 2024 is gestart met de uitwerking van de bestuursopdracht ‘Doorontwikkeling Toegang en Lokaal Team Sociaal Domein’. De kern van deze opdracht is: de inwoner als uitgangspunt en samenhangend organiseren. De verkenning die voor deze opdracht als eerste stap is uitgevoerd kwam tot een heldere en eenduidige conclusie: om deze beide ambities waar te maken is er iets anders nodig dan ‘meer van hetzelfde’. Er is een kanteling nodig in de manier van kijken, denken en doen. We zien het sterke lokale team niet in de eerste plaats als een poort, een toegang naar formele of informele hulpverlening. In plaats daarvan maakt een sterk lokaal team deel uit van het dagelijks leven van de Twenteranders in de kernen. De focus verschuift van ‘zorgen voor’ naar ‘aansluiten op het dagelijks leven’. In het dagelijks leven draait het om zaken zoals wonen, werken, opgroeien, samenleven, vrijetijdsbesteding en dingen samendoen. De doe-kracht van de gemeenschappen van Twenterand is voelbaar in het dagelijks leven. 

Vanuit deze andere manier van kijken, denken en doen sluit een sterk lokaal team aan op die doe-kracht in de kernen en gemeenschappen. Door in de kern verankerd te zijn kent het lokale team de plaatselijke doe-kracht door-en-door. Als de plaatselijke gemeenschap iets nodig heeft waarvoor hun gezamenlijke doe-kracht nog tekortschiet dan kan steekt het lokale team een handje toe, altijd aansluitend op het dagelijks leven. Waar nodig roepen zij anderen in. De gemeenschap blijft zelf leidend. De toegang is geen drempel maar een hulplijn. Ook de ondersteuning van jeugdigen, van jongeren en van de gemeenschap waarin zij opgroeien wordt vanuit deze manier van kijken opnieuw bekeken. 

Gedurende 2025 wordt deze manier van kijken samen met alle betrokkenen (zoals inwoners (jongeren én volwassenen), trekkers van dorps-activiteiten in het dagelijks leven waarin de doe-kracht al volop wordt benut, scholen, verenigingen, werkgevers, aanbieders van (informele) zorg en ondersteuning) verder onderzocht en uitgewerkt naar een haalbaar en concreet voorstel. In dit voorstel wordt ook aangegeven hoe de uitvoering van wettelijke gemeentelijke taken hierin vorm krijgt: hoe voert de gemeente regie op deze taken én op de kanteling die hier is geschetst? De regeling met betrekking tot subsidies en inkoop is daarbij een belangrijk regie-instrument. Op basis van deze uitwerking zal eind 2025 besluitvorming plaatsvinden met betrekking tot het vervolg in 2026 en daarna. 

Doorontwikkeling dashboard voorliggend veld 
In het coalitieakkoord wordt beoogd de positie van het voorliggend veld te versterken door een dashboard te ontwikkelen. In 2024 is een inventarisatie gestart van de systemen, maar door capaciteitsproblemen is de voortgang gestagneerd en de ambitie bijgesteld. Prioriteit ligt nu eerst bij het nieuwe subsidiebeleid en de daaraan verbonden nieuwe mogelijkheden om tot monitoring/dashboard te kunnen komen. 

Toekomstscenario Kind- en gezinsbescherming
Het landelijk beleid vanuit het programma Toekomstscenario Jeugd- en Gezinsbescherming beoogt een transformatie van de huidige opzet van de kind- en gezinsbescherming. Het doel is om te komen van ketenpartners die in een estafettemodel met elkaar samenwerken naar een integrale, systeemgerichte manier van werken. De landelijke proeftuinen die worden uitgevoerd in het Toekomstscenario laten zien dat met deze andere manier van werken een flinke daling van het aantal gedwongen maatregelen mogelijk is.

In Twente geven we als regio gezamenlijk invulling aan het Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming. De komende jaren werken we via pilots aan vernieuwende oplossingen voor kinderen, jongeren en gezinnen met ernstige veiligheidsrisico’s. De focus ligt op het versterken van de samenwerking tussen de lokale toegang (jeugd/Wmo) en de jeugdbeschermingspartners: Veilig Thuis Twente, de Raad voor de Kinderbescherming en de gecertificeerde instellingen (GI’s). Afgelopen jaar is er landelijk veel discussie geweest over het Toekomstscenario. Daarbij hebben de landelijke gecertificeerde instellingen en Veilig Thuis-organisaties zich teruggetrokken uit het proces, wat de verdere ontwikkeling op regionaal niveau bemoeilijkt. Ondanks de moeilijkheden willen we in Twente en Twenterand gezamenlijk verder.

In Twenterand zien we relatief veel gedwongen maatregelen, wat onze motivatie versterkt om pilotgemeente te zijn binnen het Twentse traject. Voor dit traject wordt een kwartiermaker aangesteld die regionaal opereert. We wachten op diens start om als pilotgemeente van begin te gaan. De deelname legt naar verwachting extra druk op de capaciteit binnen de toegang. Deze ontwikkeling vraagt de komende jaren om een andere, en mogelijk intensievere, inzet van zowel de betrokken organisaties als de gemeentelijke consulenten.

Het Toekomstscenario kent een grote samenhang met de regionale Samenwerkingsagenda Jeugdhulp en met de doorontwikkeling van het lokale team.